Ahmet Hamdi Tanpınar şöyle diyor:
- Hürriyeti bize [ne yazık ki] hep siyasi bir terim olarak öğrettiler…
Evet, çok değerli bir tespit bu…
Bizler özgürlük kavramını daha en başından beri belleklerimize böyle kaydettik.
Çoğumuz, zihninde ve kültüründe özgürlük kavramını siyasetin dışına taşıyamadı.
Oysa…
Özgürlük gerçek bir “ide”dir… Ve tümü ile ve her yanı ile kişisel bir kültür sorunudur.
Bireysel bir mertebedir.
Kişi olarak özgür olmadan, zihninde sorgulayan ve araştıran [yani özgür] bir birey olmadan… O özgürlüğü siyasete taşıyabilmek -asla- mümkün değildir.
Kişisel özgürlük, hovardaca her şeyi yapıp etme serbestisi değildir.
İnsanın bir tek insan olarak “kendi” denen soyut kavramı somuta indirgemesi demektir.
Zihninde oluşturduğu özgürlüğü hayatının içinde bizzat yaşaması demektir.
Verilenleri sorgulayıp onlardan yeni yeni “veri”ler üretebilme yeteneğine ulaşması ve onu her an geliştirme eyleminin içinde olmasıdır.
İşte özgürlük, bu eylemin içine yerleşmiş/sinmiş bir “ide”dir.
Özgür düşünce de ancak, bu nitelikteki bir özgürlüğün mutfağında üretilebilir…
Siyasi özgürlük ise, bu mutfakta üretilen düşüncelerin üçüncü kişilere ulaştırılması serbestisinden ibarettir.
Ama bizce bu çerçevedeki esas mesele, özgür düşüncenin üretilmesi sürecinde ortaya çıkmaktadır.
Çünkü çoğu birey, zihnindeki özgür faaliyetler sonucu düşünce üretmek yerine, daha kolay bir yolu izlemekte ve kopyala-yapıştır yöntemi ile içinde yaşadığı toplumun genel-resmi-geleneksel formüllerini belleyerek, bunları çevresine yansıtmakla yetinmektedir.
İşte bu tavır özgürlükten uzak bir duruştur.
Yaratıcı özgürlük faaliyetinin iflasıdır.
Üstü örtülü bir softalıktır; biraz daha hafifini söyleyelim, bağnazlıktır!
Bir toplumun kültür düzeyi, özgürlüğün -sadece- siyasal bir kavram olarak mı; yoksa bireysel bir yükseklik [derinlik-gelişmişlik] ideali olarak mı ele alınması ile doğru orantılıdır.
Bu orantının başlangıç noktası bireydir.
Zihnin aydınlanması sürecidir.
Sorgulama yöntemi ise, bu sürecin kilit-anahtarıdır.